Celem tego polsko-niemieckiego projektu badawczego, finansowanego w ramach programu „Beethoven” przez Deutsche Forschungsgemeinschaft i Narodowe Centrum Nauki (kierowany ze strony niemieckiej przez prof. Claudię Kraft, polskie – prof. Jerzego Kochanowskiego) jest zbadanie socjalistycznych „wolnych przestrzeni” nie tyle jako izolowanych obszarów wolności, w których całkowicie autonomiczni i niezależni aktorzy społeczni mogli prezentować swój nonkonformizm, lecz w znacznie szerszym sensie, jako obszarów geograficznych, społecznych czy instytucjonalnych z różnych powodów wymykających się politycznej kontroli lub na istnienie których władze mniej lub bardziej świadomie przyzwalały. Takie podejście, odnoszące się do praktycznie wszystkich państw bloku radzieckiego stoi w oczywistej sprzeczności z często wyrażanym poglądem, że prawie pół wieku istnienia i funkcjonowania „realnego socjalizmu” w Europie Środkowej i Wschodniej (1945-1989) było wyłącznie okresem ustawicznej walki między importowaną ze wschodu dyktaturą a narodem/społeczeństwem. Na fałszywość takiej perspektywy od ponad dwóch dekad zwracają uwagę zarówno historycy, jak i socjologowie, przestrzegając przed rygorystycznym, jednostronnym, wyłącznie czarno-białym postrzeganiem niedawnej przeszłości i pokazujący, że ogromne przestrzenie życia codziennego, kultury czy gospodarki nie mieściły się w opozycji władza (represja) – społeczeństwo (opór).
Celem projektu jest zdiagnozowanie i porównawcze zbadanie takich właśnie „wolnych przestrzeni” istniejących w różnych i radykalnie się nieraz różniących krajach „demokracji ludowej” – PRL, Czechosłowacji, NRD i Rumunii. Badano, w jaki sposób Polacy, Czesi, Słowacy, Niemcy czy Rumuni radzili sobie z rzeczywistością, wybierając z narzucanych im odgórnie norm te, które dawały się skutecznie zaadaptować dla własnej korzyści. Innym celem projektu było odtworzenie zdolności adaptacyjnych społeczeństwa, bazujących na uwarunkowaniach historycznych i geograficznych. Przedmiotem zainteresowania będą tutaj zarówno obszary górskie (Jerzy Kochanowski, Juraj Buzalka, Dušan Segeš), jak i na przeciwnym biegunie – nadmorskie (Błażej Brzostek). Inna ścieżka pokazuje władzę jako inicjatora rozwiązań niemal antysystemowych, w każdym razie obcych ideologii, np. zorientowane na rynek państwowe majątki rolne jak np. Slušovice w CSRS (Martin Jemelka) czy Golzow w NRD (Maria Hetzer). Trzecia część projektu poświęcona jest organizacjom, instytucjom i wszelkiego rodzajom „enklawom” – np. esperantystów (Theodore R. Weeks), radioamatorów (Matthias Barelkowski) czy ekologów i regionalistów (Markus Krzoska), które albo były w stanie same wywalczyć sobie niemałą autonomię, albo uzyskały na to zgodę władz. I w końcu czwarta część projektu, ukierunkowana na prywatność, rodzinę i nieformalność (Maria Buko, Jakub Gałęziowski, Barbara Klich-Kluczewska).
Tak szeroka perspektywa przyczyni się – miejmy nadzieję - do historyzacji minionej epoki, przeciwstawiając się powszechnemu i niebezpiecznemu mierzeniu niedawnej przeszłości dzisiejszą miarą.